Mustafa Kemal Atatürk

 

Mustafa Kemal Atatürk (1881, Selanik - 10 Kasım 1938, İstanbul), Türk mareşal, devlet adamı, yazar, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başkomutanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır. Türkiye'yi laik, sanayileşen bir ulusa dönüştüren kapsamlı ilerici reformlar üstlenmiştir. İdeolojik olarak sekülarist ve milliyetçi politikaları ve sosyo-politik teorileri Kemalizm olarak tanınmıştır.

1930'larda Atatürk

1. Türkiye cumhurbaşkanı

Görev süresi : 29 Ekim 1923 - 10 Kasım 1938

Başbakan : İsmet İnönü (1923-24, 25-37)

Fethi Okyar (1924-25)

Celâl Bayar (1937-38)

Yerine geldiği : Makam oluşturuldu

Yerine gelen

Abdülhalik Renda (vekâleten)

İsmet İnönü

1. İcra Vekilleri Heyeti reisi

Görev süresi : 3 Mayıs 1920 - 24 Ocak 1921

Yerine geldiği : Makam oluşturuldu

Yerine gelen : Fevzi Paşa (Çakmak) Türk Ordusu başkumandanı

Görev süresi : 5 Ağustos 1921 - 29 Ekim 1923

Atayan : Türkiye Büyük Millet Meclisi

1. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı

Görev süresi : 24 Nisan 1920 - 29 Ekim 1923

Yerine geldiği : Makam oluşturuldu

Yerine gelen : Fethi Okyar

1. Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı

Görev süresi : 9 Eylül 1923 - 10 Kasım 1938

Yerine geldiği : Makam oluşturuldu

Yerine gelen : İsmet İnönü

Türkiye Büyük Millet Meclisi

1, 2, 3, 4 ve 5. dönem milletvekili

Görev süresi : 23 Nisan 1920 - 10 Kasım 1938

Seçim bölgesi : 1920-35 - Ankara

Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti umumî reisi

Görev süresi : 7 Eylül 1919 - 9 Eylül 1923

Heyet-i Temsiliye reisi

Görev süresi : 24 Ağustos 1919 - 9 Eylül 1923

Fahri yaverân-ı hazret-i şehriyâri

Görev süresi : 20 Eylül 1918 - 9 Temmuz 1919

Hükümdar

VI. Mehmed

9. Ordu kıtaatı müfettişi : (sonradan 3. Ordu müfettişi)

Görev süresi : 16 Mayıs 1919 - 9 Temmuz 1919

Yıldırım Ordular Grubu kumandanı

Görev süresi : 31 Ekim 1918 - 7 Kasım 1918

Yerine geldiği : Otto Liman von Sanders

7. Ordu kumandanı

Görev süresi : 7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918

Yerine geldiği : Fevzi Paşa

2. Ordu kumandanı

Görev süresi : 7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918

Yerine geldiği : Ahmed İzzet Paşa

Kişisel bilgiler

Doğum : Ali Rıza oğlu Mustafa, 1881, Selanik, Selanik Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu

Ölüm : 10 Kasım 1938 (57 yaşında) Dolmabahçe Sarayı, İstanbul, Türkiye

Ölüm nedeni : Siroz

Defin yeri : Etnografya Müzesi, Ankara (21 Kasım 1938 - 10 Kasım 1953)

Anıtkabir, Ankara (10 Kasım 1953'ten beri) 39°55′30″K 32°50′13″D

Milliyeti : Türk

Partisi : Cumhuriyet Halk Partisi

Diğer siyasi bağlantıları

Vatan ve Hürriyet Cemiyeti (1906-1907)

İttihat ve Terakki Cemiyeti (1907-1918)

Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası (1918-1919)

Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (1919-1923)

Evlilikler : Latife Hanım (e. 1923; b. 1925)

Bitirdiği okul

Mekteb-i Harbiye-i Şahâne

Mekteb-i Erkân-ı Harbiye-i Şahâne

Mesleği : Asker · Siyasetçi

Hükûmeti : I. İcra Vekilleri Heyeti

Ödülleri

24 madalya

9 madalyon ve rozet

Hizmet yılları

: 1902-1919

: 1920-1923

: 1923-1927

Rütbesi

 Mirliva (Osmanlı Ordusu)

 Mareşal[c] (Türk Ordusu)

Komutası

19. Tümen

16. Kolordu

2. Ordu

7. Ordu

Yıldırım Orduları Grubu

TBMM Orduları

Çatışma/savaşları

Makedonya Mücadelesi

Jön Türk Devrimi

31 Mart Ayaklanması

Trablusgarp Savaşı

Derne Muharebeleri

Tobruk Muharebeleri

I. Balkan Savaşı

Bolayır Muharebesi

II. Balkan Savaşı

Edirne'nin Kurtuluşu

I. Dünya Savaşı

Çanakkale Cephesi

Sarı Bayır Harekâtı

Arıburnu Cephesi

Anafartalar Cephesi

Birinci Anafartalar Muharebesi

Tekketepe Muharebesi

İkinci Anafartalar Muharebesi

Kılıçbayır Muharebesi

Conk Bayırı Muharebesi

Kafkasya Cephesi

Muş Muharebesi

Bitlis Muharebesi

Çapakçur Muharebeleri

Sina ve Filistin Cephesi

Megiddo Muharebesi

Katma Muharebesi

Türk Kurtuluş Savaşı

Batı Cephesi

Sakarya Meydan Muharebesi

Büyük Taarruz

Başkomutanlık Meydan Muharebesi

I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunda görev yapan Atatürk, Çanakkale Cephesi'nde miralaylığa, Sina ve Filistin Cephesi'nde ise Yıldırım Ordular Grubu komutanlığına atandı. Savaşın sonunda, Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisini izleyen Kurtuluş Savaşı ile simgelenen Anadolu Hareketi'ne öncülük ve önderlik etti. Türk Kurtuluş Savaşı sürecinde Ankara Hükûmeti'ni kurdu, Türk Orduları Başkomutanı olarak Sakarya Meydan Muharebesi'ndeki başarısından dolayı 19 Eylül 1921 tarihinde "gazi" sanını aldı ve mareşallik rütbesine yükseldi. 

Askerî ve siyasal eylemleriyle İtilaf Devletleri ve destekçilerine karşı yengi kazandı. Savaşın ardından Cumhuriyet Halk Partisini "Halk Fırkası" adıyla kurdu ve ilk genel başkanı oldu. 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilan edilmesinin ardından cumhurbaşkanı seçildi. 1938'deki ölümüne dek dört dönem bu görevi yürütmüş olup günümüze kadar Türkiye'de en uzun süre cumhurbaşkanlığı yapmış kişidir.

Atatürk; çağdaş, ilerici ve laik bir ulus devlet kurmak için siyasal, ekonomik ve kültürel alanlarda sekülarist ve milliyetçi nitelikte yenilikler gerçekleştirdi. Yabancılara tanınan ekonomik ayrıcalıklar kaldırıldı ve onlara ait üretim araçları ve demir yolları millîleştirildi. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu ile eğitim, Türk hükûmetinin denetimine girdi. Seküler ve bilimsel eğitim esas alındı. Binlerce yeni okul yapıldı. İlköğretim ücretsiz ve zorunlu duruma getirildi. Yabancı okullar devlet denetimine alındı. Köylülerin sırtına yüklenen ağır vergiler azaltıldı. 

Erkeklerin serpuşlarında ve giysilerinde bazı değişiklikler yapıldı. Takvim, saat ve ölçülerde değişikliklere gidildi. Mecelle kaldırılarak yerine seküler Türk Kanunu Medenisi yürürlüğe konuldu. Kadınların sivil ve siyasal hakları pek çok Batı ülkesinden önce tanındı. Çok eşlilik yasaklandı. 

Kadınların tanıklığı ve miras hakkı, erkeklerinkiyle eşit duruma getirildi. Benzer olarak, dünyanın çoğu ülkesinden önce olarak Türkiye'de kadınlara ilkin yerel seçimlerde (1930), sonra genel seçimlerde (1934) seçme ve seçilme hakkı tanındı. Ceza ve borçlar hukukunda seküler yasalar yürürlüğe konuldu. Sanayi Teşvik Kanunu kabul edildi. 

Toprak reformu için çabalandı. Arap harfleri temelli Osmanlı alfabesinin yerine Latin harfleri temelli yeni Türk alfabesi kabul edildi. Halkı okuryazar kılmak için eğitim seferberliği başlatıldı. Üniversite Reformu gerçekleştirildi. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı yürürlüğe konuldu. Sınıf ve durum ayrımı gözeten lakap ve unvanlar kaldırıldı ve soyadları yürürlüğe konuldu. Bağdaşık ve birleşmiş bir ulus yaratılması için Türkleştirme siyaseti yürütüldü.

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, Türk Hava Yolları, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Hıfzıssıhha Enstitüsü, Türkkuşu, Sümerbank, Etibank, Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Diyanet İşleri Başkanlığı ve daha birçok kamu kurumu Atatürk tarafından veya Atatürk'ün desteğiyle kuruldu. Yerli tarım, tekstil, makine, uçak ve otomobil endüstrilerinin gelişimini destekledi. Tüm bunlara karşın Atatürk'ün hedefleri ile ülkenin sosyopolitik yapısı arasındaki uçurum kapanmadı.