Bülent Ecevit dönemi: 1972-1980

30 Haziran 1972 tarihinde toplanan Cumhuriyet Halk Partisi 21. Olağan Kurultayı'nda partideki büyük iktidar değişiminin bir sonucu olarak, CHP Tüzüğünün 35 maddesi birden değiştirildi. Kurultay, genel başkanlıktan istifa eden İsmet İnönü'nün CHP Kurultayına son katılımına sahne oldu. Bülent Ecevit, 1085 delegeden 1032'sinin oyunu alarak tekrar genel başkanlığa seçildi.

Bülent Ecevit, asker destekli Ferit Melen Hükümeti'ne 5 bakan vererek destek oldu. Ancak 5 Kasım'da Ferit Melen'le anlaşamayarak bakanları çekti. 6 Kasım 1972 tarihinde İsmet İnönü partiden ve milletvekilliğinden istifa etti. İsmet İnönü, anayasanın eski cumhurbaşkanlarına verdiği Tabii Senatör olma hakkını kullanarak TBMM'de tabii senatör olarak çalışmalarına devam etti. 28 Mart 1973 tarihinde Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın görev süresi bitti. Orgeneral Faruk Gürler'i seçtirmek isteyen demokrasi dışı güçlere karşı CHP ile AP iş birliği yaptı. 6 Nisan 1973 tarihinde Fahri Korutürk cumhurbaşkanı seçildi.

1973 genel seçimleri

1973 genel seçimlerinde CHP, Türkiye genelinde zafer elde etmeyi başardı. Cumhuriyet Halk Partisi ülke genelinde oyların % 33'ünü alarak 185 milletvekilliği kazandı ve birinci parti oldu.[37] CHP yükselişini sürdürdü ve 1973 yerel seçimlerinde %37 oyla tekrar birinci parti oldu.

1973 genel seçimlerinde CHP'nin elde ettiği 185 milletvekili, tek başına hükûmet kurmak için gerekli olan 226 milletvekili sayısına ulaşamadı. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ten görevi alan Ecevit'in 27 Ekim-8 Kasım 1973 tarihleri arasındaki koalisyon görüşmeleri sonuçsuz kaldı. Ardından, görevi alan AP Genel Başkanı Demirel'in de hükûmet kurma girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. Bunun üzerine görev tekrar Bülent Ecevit'e verildi. Ecevit, 26 Ocak 1974'te Necmettin Erbakan liderliğindeki MSP ile koalisyon hükûmetini kurdu.

28 Haziran 1974 tarihinde toplanan tüzük kurultayında "Demokratik Sol" kavramı doğrultusunda parti tüzüğünde değişikliğe gidildi. Demokratik Sol'un Marksizm'den kaynaklanmayan yerli bir kavram olduğu vurgulandı.

CHP ve MSP Türk Ceza Kanunu'nun 141., 142. ve 163. maddeleri konusunda görüş ayrılığına düştü. Tartışmalar esnasında Yunanistan'daki albaylar cuntasının desteklediği Kıbrıs Rum Millî Muhafız Alayı'na bağlı birlikler, Enosis'i gerçekleştirmek amacıyla, cumhurbaşkanı III. Makarios'u devirdi. Cunta, adadaki Türkler'e karşı katliam hareketlerine başladı. Diplomatik görüşmeler sonuçsuz kaldı ve Türkiye 1960 Zürih ve Londra Antlaşmaları'nın verdiği hakkı kullanarak Kıbrıs'a askerî müdahalede bulundu. Türk Silahlı Kuvvetleri, 20 Temmuz 1974 sabahı Kıbrıs Harekâtı'na başladı. Birleşmiş Milletler'in çağrısıyla ateşkes yapıldı. Kıbrıs Barış Harekâtı'nın ardından hükûmet içi anlaşmazlıklar nedeniyle, 18 Eylül 1974 tarihinde CHP-MSP hükûmeti istifasını verdi. Hükûmet'in istifasının ardından Ecevit erken seçim kampanyası başlattı. Hükûmet uzun süre kurulamadı. CHP 14 Aralık 1974 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi 22. Olağan Kurultayı'nı topladı. Orhan Eyüboğlu genel sekreter seçildi. Deniz Baykal ve Mustafa Üstündağ yeni genel sekreter yardımcıları oldular.

Süleyman Demirel başbakanlığında AP, MSP, MHP ve CGP, I. Milliyetçi Cephe Hükümeti'ni kurdular. 12 Ekim 1975'te yapılan ara seçimlerde CHP ve AP oylarını artırdı. 6 milletvekili için yapılan ara seçimde milletvekillerinden 5'ini AP, 1'ini de CHP kazandı. Senato üçte bir yenileme seçiminde ise CHP 25 senatörlük kazandı.

8 Mart 1976 tarihinde Deniz Baykal, Haluk Ülman, Erol Çevikçe, Adil Ali Cinel, Tankut Akalın parti yönetiminden istifa ettiler. Orhan Eyüboğlu tekrar genel sekreter seçilirken, yardımcıları ise Ali Topuz, Hasan Esat Işık, Mustafa Üstündağ ve İsmail Hakkı Birler oldu. İktidardaki Milliyetçi Cephe Hükûmeti'ne karşı toplumsal muhalefet dalgası ise yükseliyordu. 27 Kasım 1976 tarihinde toplanan Cumhuriyet Halk Partisi 23. Olağan Kurultayı'nda CHP'nin mevcut altı ilkesinin yanına bir de "Demokratik Sol"un altı ilkesinin eklenmesi benimsendi. Bu ilkeler; özgürlük, eşitlik, dayanışma, emeğin üstünlüğü, gelişmenin bütünlüğü ve halkın kendini yönetmesiydi. Ayrıca CHP'nin Sosyalist Enternasyonal'e üyeliği kabul edildi. Bülent Ecevit tekrar genel başkan seçildi.

1977 genel seçimleri

1977'nin Şubat ayında DİSK, seçimlerde CHP'yi destekleyeceğini açıkladı. Nisan ayında ise TBMM 5 Haziran günü erken seçim kararı aldı. 26 Nisan 1977 tarihinde Ecevit'in seçim otobüsü Niksar'da kurşunlandı. 1 Mayıs 1977 tarihinde Taksim Meydanı'nda düzenlenen 1 Mayıs Mitingi'nde kalabalığın üzerine çevredeki binalardan ateş açıldı. Oluşan izdihamda ve saldırı sonucunda 37 kişi öldü. 29 Mayıs günü İzmir-Çiğli Havaalanı'nda uçaktan inen Bülent Ecevit'in bulunduğu gruba ateş edildi. 2 Haziran 1977 tarihinde Başbakan Demirel, 3 Haziran'da yapılacak CHP Taksim mitinginde Bülent Ecevit'e suikast yapılacağını, CHP Genel Başkanı'na bir mektupla bildirdi. Bülent Ecevit ise mitingden vazgeçmeyeceğini bildirdi. 3 Haziran günü CHP, İstanbul Taksim Meydanı'nda yüksek katılımlı bir miting gerçekleştirdi.

1977 genel seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi oyların % 41.3'ünü alarak 213 milletvekilliği kazandı. Senato üçte bir yenileme seçimlerinde ise CHP 28 senatörlük kazandı. 14 Haziran 1977 tarihinde hükûmeti kurma görevini alan Bülent Ecevit, 21 Haziran 1977 tarihinde azınlık hükûmetini kurdu. Hükûmet 3 Temmuz 1977 tarihinde yapılan güven oylamasında yeterli oyu alamayınca Ecevit istifa etti. Hükûmeti kurma görevini alan AP Genel Başkanı Süleyman Demirel 21 Temmuz 1977 tarihinde MHP ve MSP ile II. Milliyetçi Cephe Hükûmeti'ni kurdu. Ekonomik kriz döneminde düzenlenen yerel seçimlerde CHP % 41.7 oy alarak 41 il merkezinin belediye başkanlığını kazandı.

Bülent Ecevit 22 Aralık 1977 tarihinde hükûmet hakkında bir gensoru verdi ve 31 Aralık 1977 tarihinde II. Milliyetçi Cephe Hükûmeti 218 güvenoyuna karşı 228 güvensizlik oyu ile düşürüldü. Hükûmeti kurma görevini cumhurbaşkanından alan Bülent Ecevit Cumhuriyetçi Güven Partisi, Demokratik Parti ve bağımsızların desteğiyle 5 Ocak 1978 tarihinde hükûmetini kurdu. Ecevit, "ekonomi ve devlet yapısında bir enkaz devraldıklarını" belirtti.

Mart 1978'de İstanbul Üniversitesi'nde öğrenciler katledildi. Ekim ayında TÜRK-İŞ, CHP-AP koalisyonu kurulmasını önerse de bu kabul edilmedi. Yıl sonunda Kahramanmaraş'ta çıkan olaylarda 105 kişi öldü. 1 Şubat'ta Milliyet Genel Yayın Yönetmeni Abdi İpekçi katledildi. TÜSİAD Ecevit Hükûmeti'nin çekilmesi için gazete ilanları vermeye başladı ve Başbakan Ecevit'in sert tepkisiyle karşılık buldu. 14 Ekim 1979 tarihinde yapılan milletvekili ara ve senato üçte bir yenileme seçimlerini AP kazandı. CHP'nin oyları %41'den %29'a düştü. 16 Ekim'de başbakan Bülent Ecevit istifa etti. Hükûmeti kurma görevini alan Süleyman Demirel 12 Kasım 1979 tarihinde azınlık hükûmetini kurdu.

14 Ekim 1979 tarihindeki senato seçimlerinde beş senatörlüğün beşini de AP'nin kazanmasının ardından CHP, 4 Kasım 1979 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi 8. Olağanüstü Kurultayı'nı topladı. Genel Başkan Bülent Ecevit güven tazelemek istedi. Parti içi muhalefetteki Deniz Baykal ve Ali Topuz grupları yönetimi eleştirdi. Turan Güneş ve Haluk Ülman, Bülent Ecevit'in istifasını istedi. Güven oylamasında Bülent Ecevit, 4 çekimser, 20 ret oyuna karşılık 1341 oy ile delegelerin güvenoyunu aldı. Genel sekreterliğe Mustafa Üstündağ getirildi.

Eski CHP önderlerinden ve eski başbakan Nihat Erim, 19 Temmuz 1980 tarihinde bir terör saldırısı sonucunda öldü. Çeşitli çevrelerin önerdiği CHP-AP koalisyonuna ise her iki partinin de sıcak bakmadığı iddia edildi. Bu arada 6 Nisan 1980 tarihinde Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün görev süresi tamamlandı ancak TBMM yeni cumhurbaşkanını seçemedi. CHP cumhurbaşkanlığı seçiminde emekli orgeneral ve CHP senatörü Muhsin Batur'u aday gösterdi. 12 Eylül 1980 tarihinde asker yönetime el koydu. TBMM, hükûmet ve anayasa feshedildi. Siyasi partilerin, derneklerin ve sendikaların etkinlikleri durduruldu. Kenan Evren ve Millî Güvenlik Konseyi ülkeyi yönetmeye başladı. Bülent Ecevit ve Başkanı Süleyman Demirel Gelibolu'daki Hamzakoy tesislerinde gözetim altına alındı. Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş ise Uzunada'ya gönderildi.

28 Ekim 1980 tarihinde tüm siyasi partilerin çalışmaları durduruldu. 30 Ekim 1980 tarihinde Bülent Ecevit, "siyasi yasak nedeniyle kendi eve hapsolup sustuğunda partiyi karıştırmak isteyenlerin istediklerini yapabilecekleri" gerekçesiyle[39][40] 30 Ekim 1980'de CHP genel başkanlığından istifa etti. Ayrıca istifasıyla ilgili kamuoyuna bir açıklamada bulundu.[41] 21 Şubat 1981 tarihinden itibaren Arayış dergisini çıkardı. MGK bir yıl sonra, 16 Ekim 1981 tarihinde tüm siyasi partilerle birlikte Cumhuriyet Halk Partisi'ni de kapattı.

Bülent Ecevit'in kurduğu CHP hükûmetleri:

I. Ecevit Hükümeti (26 Ocak 1974 - 17 Kasım 1974)
II. Ecevit Hükümeti (21 Haziran 1977 - 21 Temmuz 1977)
III. Ecevit Hükümeti (5 Ocak 1978 - 12 Kasım 1979)

durduruldu. Kenan Evren ve Millî Güvenlik Konseyi ülkeyi yönetmeye başladı. Bülent Ecevit ve Başkanı Süleyman Demirel Gelibolu'daki Hamzakoy tesislerinde gözetim altına alındı. Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş ise Uzunada'ya gönderildi.

28 Ekim 1980 tarihinde tüm siyasi partilerin çalışmaları durduruldu. 30 Ekim 1980 tarihinde Bülent Ecevit, "siyasi yasak nedeniyle kendi eve hapsolup sustuğunda partiyi karıştırmak isteyenlerin istediklerini yapabilecekleri" gerekçesiyle[39][40] 30 Ekim 1980'de CHP genel başkanlığından istifa etti. Ayrıca istifasıyla ilgili kamuoyuna bir açıklamada bulundu.[41] 21 Şubat 1981 tarihinden itibaren Arayış dergisini çıkardı. MGK bir yıl sonra, 16 Ekim 1981 tarihinde tüm siyasi partilerle birlikte Cumhuriyet Halk Partisi'ni de kapattı.

Bülent Ecevit'in kurduğu CHP hükûmetleri:

I. Ecevit Hükümeti (26 Ocak 1974 - 17 Kasım 1974)
II. Ecevit Hükümeti (21 Haziran 1977 - 21 Temmuz 1977)
III. Ecevit Hükümeti (5 Ocak 1978 - 12 Kasım 1979)