Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Kuruluşu 1923

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Kuruluşu 1923

CHP'nin 1. Kurultayı olarak da kabul edilen, 4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında toplanan Sivas Kongresi'nde, Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde kurulan müdâfaa-i hukuk cemiyetleri, Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (ARMHC) adı altında birleştirilmiştir. 

23 Nisan 1920'de toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi ARMHC delegelerinden oluşmuş, ancak 1922'de Meclis, Birinci Grup ve İkinci Grup adıyla iki gruba ayrılmıştır. Mustafa Kemal'in takipçileri daha sonra "birinci grup" olarak adlandırıldı.

İkinci grup, azınlık olsa da parlamentoda güçlü bir muhalefet oluşturdu. Lozan Antlaşması'nın kabulü nedeniyle Meclis'te baş gösteren yoğun tartışmalar üzerine Mustafa Kemal Paşa, 9 Eylül 1923 tarihinde Dokuz Umde adı verilen siyasi programı ilan etti ve iki gün sonra İçişleri Bakanlığına verilen bir dilekçeyle kendine bağlı milletvekillerinden oluşan Halk Fırkası'nı kurdu. Mayıs 1923'te Meclis, Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Lozan Antlaşması'nın daha güçlü bir Meclis tarafından onaylanmasını sağlamak amacıyla yeni seçimler için bir tasarı hazırladı. Halk Fırkası, 1923 seçimlerinden sonra resmi olarak kuruldu. İkinci dönem için görev yapan Mecliste Lozan Antlaşması kabul edildi, cumhuriyet ilan edildi ve halifelik kaldırıldı.

Halk Fırkasının resmî kuruluş tarihi 11 Eylül 1923 olmasına rağmen, partinin kuruluş tarihi daha sonradan partileşme kararının alındığı 9 Eylül 1923 olarak kabul edilmiştir.

Ancak 1924'te kısa süreli tek parti yönetiminden sonra, Mustafa Kemal'in eski çalışma arkadaşlarından birçoğu (Rauf Orbay, Kâzım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy vb.) bir muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kurdular. Muhalefet partisi kurulduktan sonra Halk Fırkası adını değiştirerek "Cumhuriyet Halk Fırkası" (CHF) oldu. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası çok kısa bir süre açık kaldı. Şeyh Sait İsyanı'nın ardından 5 Haziran'da hükûmet, partiyi isyana ve Mustafa Kemal'e suikast girişimine karışmakla suçladı. Karabekir ve partinin çok sayıda üyesi askeri mahkemeye çıkarıldı. Karabekir'in suçsuz olduğunu kanıtladı serbest bırakıldı.